GMINA KOŹMINEK

Historia

HISTORIA

Nie wiadomo, kiedy Koźminek otrzymał prawa miejskie. Wiadomo tylko, że stanowił własność królewską. Po raz pierwszy Koźminek pojawia się w źródłach historycznych w 1369 r. Miejscowość tę wraz z targiem i cłem oraz z 4 wsiami w pow. kaliskim otrzymał w tym czasie od króla Kazimierza Wielkiego w wieczne posiadanie Bartosz z Wezenborga herbu Tur za zasługi oddane krajowi. I właśnie już wówczas Koźminek był miastem i rządził się prawem magdeburskim. Potomkowie Bartosza w 1441 r. sprzedali Koźminek Wojciechowi z Pakości, natomiast w 1435 r. nowa dziedziczka Katarzyna de Waldowo, żona Jana Kraski, odstąpiła miejscowość swojej siostrze Małgorzacie, księżnej raciborskiej. W 1450 r. Kazimierz Jagiellończyk ustanowił w Koźminku 2 jarmarki. W późniejszym czasie było już ich 8 w roku. Ta tradycja nadal się utrzymuje i w każdą środę odbywają się jarmarki gromadząc wielu ludzi z terenu gminy, a także z gmin sąsiadujących a nawet bardzo oddalonych miejscowości. W 1458 r. na wyprawę przeciwko Krzyżakom Koźminek wystawił 6 pieszych, zaliczał się więc już do średnich miast w Wielkopolsce. W 1543 r. otrzymał przywilej na trzeci jarmark i prawo handlu końmi na targach. Mimo pożarów (m.in. w 1515 r.) rozwijał się dobrze i wyrósł na spory ośrodek rzemieślniczy, skupiający w 1579 r. 50 rzemieślników, w tym 6 szewców, 5 płócienników, 4 krawców, 3 kuśnierzy, 10 piekarzy, po 2 garncarzy i bednarzy, ślusarza, 7 rzeźników. Pędzono tu i sprzedawano wódkę i piwo. Rolnictwo miało mniejsze znaczenie. Uprawiano tylko 9 łanów roli miejskiej. Od początku XVII w. rozpoczął się powolny upadek miasta, który trwał do połowy XVIII w. W 1618 r. liczba rzemieślników spadła do 34. Pod koniec XVIII w. ożywiła się nieco produkcja rzemieślnicza. Około 1770 r. osiedlili się tu sukiennicy. W r. 1505 przeszedł w ręce Ostrorogów.

W tym czasie pod opieką magnackiej rodziny Ostrorogów powstał w Koźminku jeden z wielkopolskich ośrodków ruchu reformacyjnego. W pierwszej połowie tego wieku Jakub z Ostroroga, starosta generalny wielkopolski, oddał braciom czeskim kościół w Koźminku, przy którym na miejscu starej szkoły parafialnej założył szkołę dla współwyznawców. Wykładowcą był m.in. późniejszy profesor Akademii Krakowskiej Stanisław Grzebski. W 1555 r. odbył się w Koźminku drugi synod dysydentów, na którym doszło do krótkotrwałego zjednoczenia kalwinów z braćmi czeskimi i ujednolicenia katechizmu. W końcu XVI w. szkoła upadła, a kościół w 1607 r. wrócił w ręce katolickie. Około 1561 r. czynna była w Koźminku drukarnia. Zbór w Koźminku rozwiązano ostatecznie w 1614 roku. Rangę miasteczka podniósł przywilej Zygmunta Augusta wydany w 1553 r., który nakazywał kupcom jadącym na Śląsk przejazd przez Koźminek. Majętności Koźminkowskie przechodziły kolejno przez ręce następujących właścicieli; Wnuk Jakuba, Sędziwój Ostroróg sprzedał majątek Janowi z Oporowa Grocholskiemu, a ten Łętowskim, po nich nabył je Jan Kiełczewski. W 1793 r., po przejściu miasta pod zabór pruski, liczyło ono 342 mieszkańców i 111 domów. Głównymi zajęciami mieszkańców było rolnictwo i rzemiosło. Najliczniej reprezentowani byli szewcy (30), krawcy (19), garncarze (20), płóciennicy i rzeźnicy (po 8). Były tu 2 młyny wodne i 2 wiatraki. Znaczny dochód przynosiły miastu jarmarki (8 w roku), połączone ze spędami bydła. W 1807 Koźminek znalazł się w granicach Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. - Królestwa Polskiego. W 1810 r. liczył 737 mieszkańców. W XIX w. głównymi źródłami utrzymania mieszkańców były: produkcja kożuchów, obuwia i garnków oraz rolnictwo. W połowie XIX w. było tu 9 cechów, najliczniejsze - szewców i krawców; było także 21 producentów krochmalu. Według danych demograficznych dotyczących Koźminka pochodzących z 1860 r. na łączną liczbę 1422 mieszkańców, 980 było wyznania katolickiego, 182 ewangielickiego i 260 starozakonnego. Około roku 1885 znajdowało się w Koźminku 5 wiatraków, browar, gorzelnia i wytwórnia wyrobów bawełnianych. Odbywano 6 jarmarków rocznie. Liczba mieszkańców zwiększyła się z 1265 w 1827 r. do ok. 2000 w 1902 r. Władze rosyjskie w 1867 r. formalnie, a w 1870 r. faktycznie odebrały Koźminkowi prawa miejskie.

W okresie okupacji władze hitlerowskie utworzyły w Koźminku getto, do którego zwieziono Żydów z okolicznych miejscowości. W 1941 r. getto zlikwidowano, a jego mieszkańców wywieziono do obozów straceń. Z ogólnej liczby 1433 mieszkańców w 1961 r. ok. 50% utrzymuje się z rolnictwa. W Koźminku zachował się zespół dworsko-parkowy. Dwór z użytkowym poddaszem zbudowany prawdopodobnie w 2 poł. XVIII w. z inicjatywy Kiełczewskich. W latach 1906-1907 dwór przebudowano według planów architekta Jana Henricha. Dwór wybudowano na rzucie prostokąta z nowymi portykami na osi obu fasad. Posiada dwutraktowy układ wnętrz z sienią i salonem na osi. W elewacjach zewnętrznych skrajne przęsła ujęte zostały w pilastry. Piętrowe neoklasycystyczne portyki wzmocniono czterema kolumnami, które zwieńczają oba frontony. W ramach zespołu dworskiego zachowały się dość dobrze budynki takie jak: oficyna, wozownia, spichlerz. Zachowały się dobrze stawy w parku. Park w Koźminku reprezentuje cenną wartość historyczną, kompozycyjną oraz przyrodniczą. Z przeprowadzonej analizy wiekowej drzew wynika, że w parku jest 41 drzew w wieku ponad 120 lat. Skład gatunkowy drzewostanu w przeważającej części stanowią drzewa liściaste: grab pospolity, lipa drobnolistna, wiąz polny, rabinia akacjowa, kasztanowiec biały, klon pospolity, topola biała, jesion wyniosły, wiąz szypułkowy. Występuje również kilka buków, a wśród nich oryginalna forma buka odm. zwisająca, oraz piękne okazy dębów szypułkowatych. Wśród 8 pomników przyrody znajdujących się w wojewódzkim rejestrze na szczególną uwagę zasługuje, platan klonolistny (jedyny gatunek w parku).

Kościół parafialny drugi z rzędu z przeł. XV i XIV w. spalony w 1652 r., odbudowany w pocz. XVIII w. powiększony o obecną nawę. Po 1830 r. znowu powiększono przez dobudowanie przedsionka i masywnej wieży. Portal gotycki w zakrystii. Kościół restaurowany w l. 1929-1930, a nowy wystrój wewnętrzny otrzymał w l. 1975-1980, kiedy to regotyzowano prezbiterium, a nawę główną pokryto nową polichromią, metodą sgraffito, wyk. przez p. Klaryskę z Torunia. Dokonano też konserwacji i złoceń ołtarzy bocznych, sprawiono nowe witraże, tabernakulum i umeblowanie kościoła. Wystrój kościoła barokowy. Zabytkowe obrazy, kielich z przeł. XVII i XVIII w., krzyż na froncie kościoła, pozłacany, sztuka ludowa z 1848 r. Na cmentarzu grzebalnym w Złotnikach na miejscu kaplicy wybudowanej p.w. NMP ok. r. 1729 zostaje wystawiona nowa, obszerniejsza w 1777 r. Przy niej przebywali dwaj eremici. Gdy kaplica uległa zniszczeniu w 1831 r. wybudowano nową z pięknym wnętrzem. W l. 1907-1917 gruntownie ją przebudowano i powiększono. Kościł murowany, otynkowany. Sciany podzielone parzystymi pilastrami między wnękami okiennymi. Wokół stropu sztukateria o motywach roślinnych. W ołtarzu obraz M. B. Złotnickiej, słynący łaskami. Kaplica w Rogalu z 1985 r. p.w. św. Rocha, murowana, kryta blachą. Posiadamy kilka zespołów dworskich w miejscowościach: Dębsko, Pietrzyków, Chodybki i Osuchów.

Historia

Kontakt

Przydatne linki

Na skróty

Historia

Kontakt

Przydatne linki

Na skróty

Odwiedź